پێشهكى
ب دڕيژاهيا مێژوويێ چهندين گوڤار و ڕوژنامهيێن كوردى هاتينه چاپكرن و بهلاڤكرن كو گهلهك ژ ئهوان رولهكێ گرنگ ديتيه د شورهش و خهباتا كوردينيێ دا ههروهسا گرنگيێن مهزن ههبوون د ئهدهبياتا كوردى دا.
رێيا تازه گوڤارهكا پترين تهمهن ههى و بهردهوامى سهرهراى ئهوان بارودوخێن ئهوى سهردهمى يێ تێدا دهبازبووى و ههڤكريێن رويبروى ئهڤێ گوڤارێ بووين, گوڤارهك كو تهمهنێ وێ زێدهتره ژ ههشتێ سالان پێتڤيه ئهم دهربارهى ئهڤێ گوڤارێ پتر ئاشنا بين.
رێيا تازه
رێيا تازه روژنامهيهكا كوردى بوو ل باژێرێ ئێريڤانێ ل ئێكهتيا سوفيهت پايهتهختێ ئهرمينيا نها هاتيه چاپكرن, روژنامه دهاته نڤێسين ب ئهليف و بێتكا سريلى, مێژوويا دامهزارندنا روژنامهيا رێيا تازه ڤهدگهريته ڤه بۆ سالا 1930 زايينى.
روژنامه ژ لايێ بهشێ كوردى يێ پارتا كومۆنسيت يا ئهرمهنى دهاته چاپكرن, روژنامه ژ چوار لاپهران پێكدهات, ههردوو حهفتيان جارهكێ دهاته بهلاڤكرن ب شێوهيهكێ گشتى شهش سهد دانه ژێ هاتينه بهلاڤكرن, چاپكرنا وێ ل سالا 1937 زايينى هاته ڕاوهستاندن.
مێژوويا رێيا تازه
روژنامه هاتيه چاپكرن ب زمانێ كوردى يێ كرمانجى ب ئهلف و بێتكا نوى شيمو-مارگولوف, هاتيه چاپكرن ل ژێر چاڤدێريا لژنا ناڤهندى يا پارتا شيوعىا يا ئهرمهنى و جڤاتا بلند يا وهزيرێن كومارا ئهرمينيا يا ئشتراكى يا سوفيهتى, ل سالا 1934 سيردوى جينكو رێڤهبهريا ئهڤێ روژنامێ كر, بهرى وى ژ لايێ سێ كهسێن ئهرمهن ڤه دهاته ب رێڤهبرن كو سهر ب ئهرمينيا روژئاڤا ڤه بوون ئهوژى: كيفورك پاريس, هراتشيا كوشار, هاروتيون مكرتشيان, كو زمانێ كوردى دزانين, ل سالا 1937 چاپكرنا ئهڤێ روژنامهيێ هاته ڕاوهستاندن و ل سالا 1955 دوپاره دهست ب كارى كره ڤه ب رێنڤيسا سيريلى, ژ لايێ ميروى ئهسد دهاته برێڤهبرن.
ل سالانێن حهفتێ يا ل چهرخێ بورى ب شێوهيهكێ نيڤ حهفتيانه دهاته بهلاڤكرن ژمارا چاپێن وێ گههشته 2800 كزپيان, و ل سالا 1976 بهلاڤبوونا وێ گههشته 5000 كوپيان. ب گههشتن ب سالێن ههشتێيان بهلاڤبوونا رێيا تازه حهفتيانه دگههشته 4000 كوپيان و كوردان ل ههمى لايێن ئێكهتيا سوفيهت ئهڤ روژنامهيه دخواندن, ل سالا 1989 زايينى تيتال مرادوف پوستێ ب رێڤهبرنا وێ وهرگرت, و ل سالا 1991 زايينى كهسايهتيێ ئهمريكى سردار كارێ ب رێڤهبرنا وێ وهگرت, پشتى ژ ناڤچوونا ئێكهتيا سوفيهت, روژنامهيێ ئاستهنگێن دارايى يێن مهزن بخوڤه ديتن ژبهركو پالپشتى بۆ نهدهاته كرن ژلايێ دهولهتێ ڤه, ل سالا 2000 رێنڤيسا وێ هاته گوهورين بۆ ئهل و بێتكا لاتينى, ل سالا 2003 روژنامه هاته دائێخستن ژ ئهگهرێ ئاريشهيێن ئابورى, دناڤبهرا سالێن 1930 ههتا سالا 2003, 4800 چاپ هاتنه دهركرن ژ روژنامهيا رێيا تازه.
گرنگيا روژنامهيا رێيا تازه
روژنامهيا رێيا تازه رولهكێ بهرچاڤ ههبوو د چهندين چهمكێن بوارێ سياسى و ئابورى و نوژدارى و كاروبارێن لهشكهرى... هتد, دا, و ل دهمێ بهرهڤ پێشڤهبرنا رێنڤێسا كوردى ل سهر لاپهرێن خو بابهت و ڤهكولينێن جوان بهلاڤ كرن ل سهر رێنڤيسا كوردى.
ههروهك روژنامهيێ رولهكێ بهرچاڤ ههبوو د پالپشتيكرنا كهسێن خودان شيانێن هونهرى و ئهدهبى, رولێ مێژوويى يێ روژنامهيا رێيا تازه نه بتنێ د چارهكرن و بهلاڤكرنێن هونهرى و ئهدهبياتى دابوو بهلكو ئهدهبياتا دهڤوكى ژى بخوڤه دگرت, د ئهڤى بوارى دا ب تايبهت رێيا تازه خزمهتهكا مهزن كريه بۆ رهوشهنبيرى و كهلتورێ كوردان زێدهتر ژ ههر گوڤارهك و روژنامهيهكا ديتر يێت وى سهردهمى و سهردهمێ دويڤرا.
وهك رێز لێنان بۆ رولێ روژنامهيا رێيا تازى يێ مێژووى ئێكهتيا سوفيهت ل سالا 1980 خهلاتهكێ رێزلێنانێ پێشێكێشى روژنامهيێ كر ب ههلكهفتا بورينا 50 سالان ل سهر چاپكرنا وێ.
ل سالا 2000 روژنامه هاته گوهورين بۆ بكارئينانا پيتێن لاتينى, زێدهبارى ههلويستێ نهرێنى يێن دهستههلاتدارێن ئهرمينيا كو رێگرى ئێخستنه بهردهم ئهڤێ گوهورينێ, كو ئارمانجا وێ ئێكگرتنا رێنڤيسا كوردى بوو.
دهرئهنجام
رێيا تازه روژنامهيهكا كوردى بوو ل باژێرێ ئێريڤانێ ل ئێكهتيا سوفيهت پايهتهختێ ئهرمينيا نها هاتيه چاپكرن, روژنامه دهاته نڤێسين ب ئهليف و بێتكا سريلى و پاشى هاتيه گوهورين بۆ لاتينيێ ل سالا 2000 زايينى, مێژوويا دامهزارندنا روژنامهيا رێيا تازه ڤهدگهريته ڤه بۆ سالا 1930 زايينى.
ئهرشيفێ روژنامهيا رێيا تازه گهنجينهيهكه بۆ مێژوو نڤێسان كو چ ڤهكولهر نهشێن پێزانين و بابهتێن د ئهڤێ روژنامێ دا هاتين پشتگوهـ پاڤێن, د ڕاستى دا ڕوژنامه ههروهك مهوسوعهيهكا كوردى يه.
ژێدهر
1. حكاية الجريدة الأطول عمراً في تأريخ الصحافة الكردية, جــودت هوشيار, 02 حزيران 2014.
2. ڕیا تازە, موسوعه ويكيبيديا.
3. دهربارهى رێيا تازه, سايتێ dbpedia.org.
4. اعطوا الحياة لجريدة رييا تازة, خضر دوملي, سايتێ سما كورد, 11-4-2011.
رييا تازه ريا تازه