پێشه‌كى
زاروك چيه: زاروك دپێناسا خویا یاسایى دا ئه‌و
كه‌سه كو ژ ژیێ هه‌ژده سالیێ كێمتر و ئه‌ڤ ژیه ژى پارڤه دبیته دوو قوناغێن
زاروكینى و سنێله‌یى یێ، ئه‌و كه‌سێ دناڤبه‌را ڤان قوناغ و ژیى دا ده‌رباز دبیت یێ
دبێژنێ زاروك پێدڤى ب چاڤدان و په‌روه‌رده‌كرنه‌كا تمام هه‌یه ژ لایێ خێزان و
حكومه‌تێ ڤه كو ب باشترین شێوه بژیت و 54 خال درێكه‌فتناما جیهانیا مافێن زاروك
دا هه‌نه كو پێدڤیه بهێنه بجهئینان ژلایێ وان وه‌لاتێن ئیمزا ل سه‌ر كرى.
چه‌وان زاروك بهێنه په‌روه‌رده‌كرن
ل ده‌ست پێك زارۆك
دهێته سه‌ر دنيايێ پێدڤى يه هه‌تا دچيته باخچێ زارۆكان و ل قوناغێن هه‌ستيار ده‌رباز
دبيت به‌رده‌وام ژلايێ دايك و بابان ڤه چاڤدێريه‌كا باش لسه‌ر هه‌بيت و هه‌رده‌م
بزانن كا چه‌وا زارۆكێ وان گه‌شێ دكه‌ت و رۆژ ب رۆژ ژلايێ په‌روه‌رده‌كرنێ ڤه به‌ره‌ف
باشيێ دچيت يان نه ئه‌گه‌ر به‌ره‌ف باشىيێ بچيت دڤێت هێشتان هه‌ولێ دگه‌ل بده‌ن ،
لێ ئه‌گه‌ربه‌ره‌ف باشيێ نه‌چيت دڤێت پلانا خۆ بگهۆرن بۆ په‌روه‌رده‌كرنا زارۆكێن
خۆ.
ل ده‌ست پێكا
ژيانێ دا واته ل ته‌مه‌نێ ئێك هه‌تا شه‌ش ساليێ دڤێت زارۆك بهيێته فيركرن كا چه‌وا
رێزێ ل دايك و باب و كه‌سانێن ژخو مه‌زنتر و ده‌وره‌به‌رێن خو بگريت ، چونكه ته‌مه‌نه‌كێ
نازكه هه‌رتشته‌كێ دوى ته‌مه‌نى دا كه‌فته مێشكى زارۆكى دا چ جاران ناهێته به‌ردان
هه‌روه‌كو دگوتنه‌كا مه‌زنان دا دبێژن (ده‌ما گرت ب شيرى به‌رناده‌ت ب پيرى (
دڤێت ده‌ما دايك
يان باب گوتنه‌كێ دگه‌ل زارۆكێن خۆ دكه‌ت پابه‌ندى وێ گوتنا خوبن نه‌ك تنێ ژبۆ
رازى كرنا زارۆكێ خو هه‌تا باب ل مال ده‌ردكه‌ڤيت داب ديفدا نه‌گريت ببێژيتێ نه‌هيێ
دێ بۆته فلان تشتى كرم يان كو هاتمه‌ڤه دێ ته بمه فلانه جهى پشتى زارۆك رازى
بوو ده‌مێ باب يان دايك دزڤريته‌ف مال ئه‌و تشت بۆ زارۆكێ خۆ كرى بيت يان زاروكێ
خو ببه‌ته وى جهى گوتيێ ئه‌گه‌ر نه دڤى حاله‌تيدا زارۆك دێ فێرى كريارا (دره‌وێ)بيت.
له‌وما گرنگه
بزانين كا چه‌وا دێ زاروكێن خو په‌روه‌رده كه‌ين ده‌مێ دچينه سه‌ردانا كه‌سو
كارو ناسيارێن خو ئه‌گه‌ر زاروكان دگه‌ل خو ببه‌ين زاروكێن مه چه‌وا بن ؟؟؟ يان ده‌مێ
دچنه نه‌خوشخانان و زاروك دگه‌ل بن چه‌وا زاروك بۆ ڤان جوره جهان بهينه په‌روه‌رده‌كرن
؟؟ چونكى يا دياره ده‌مێ ل ڤان هه‌ردوو جهان دا ئه‌و كه‌سێن زاروكان دگه‌ل دبه‌ن
وێرێ هه‌تا چ ئاست خه‌لكێ ده‌وروبه‌ر بێزاريا خو ل وان زاروكان دبينيت .ئه‌ف چه‌نده‌ژى
هه‌مى دزڤريت بۆ وێ چه‌ندێ كو ڤان جوره كه‌سان زاروكين خو ب باشى په‌روه‌رده نه‌كرينه .
ديارده و زاروك و
چه‌وانيا سه‌ره‌ده‌ريكرنێ دگه‌ل دا
1. قوتان (لێدانا) زاروكان
هه‌رده‌م پرسیاره‌ك د مه‌ژیێ سه‌میانێن
قوتابی و ماموستایاندا هه‌یه ئه‌رێ رێكێن دی ل شوونا لێدانێ چنه؟، سه‌میان و
ماموستا د كێشه‌یا په‌روه‌رده‌كرنا زاروكاندا شه‌پرزه و حێبه‌تی دمینن، ل دور وان
رێكێن ل شوونا لێدانێ دهێنه بكارئینان ل ده‌ستپێكێ چ جاران نابیت زاروك بهێته
قوتان، چونكه ئه‌و نزانیت چ دكه‌ت و جوداهیێ دناڤبه‌را راستیێ و شاشیێ، باشیێ و
خرابیێ دا ناكه‌ت، و ژبه‌ركو ره‌فتارا زاروكی نه یا ب مه‌به‌سته، له‌ورا ب هیچ
ره‌نگه‌كی نه‌یا دروسته بهێته قوتان، چونكه ده‌رئه‌نجامێن گه‌له‌ك خراب ل سه‌ر
ئاستێ ده‌رونی و له‌شی هه‌نه، لێ پێدڤی چه‌ند رێكه‌كێن ديتر ل شوونا لێدان و
قوتانێ بهێنه ب كارئینان و په‌یره‌وكرن هنده‌ك ژ ئه‌وان رێكان:
1. ته‌ماشه‌كرنا تیژ: كو كارتێكرنه‌كا
ئه‌رێنی یا لسه‌ر زاروكی هه‌ی ده‌ما ئاراسته دكه‌ی بۆ نه‌كرن یان كرنا ره‌فتاره‌كێ،
كو دێ ب تیژی ته‌ماشه‌ی چاڤێن وی كه‌ی و دێ هه‌ست كه‌ت كو تو یێ توره‌ی ژ وی، لێ دڤێت
ئه‌ڤ رێكه د ژییه‌كێ زوی دا دگه‌ل بهێته كارئینان.
2. بێ به‌هر كرنا زاروكی ژ تشتێن
خوشتڤى: هه‌ر ژ یاریێن وی و قه‌ده‌خه‌كرنا ده‌ركه‌فتنێ دگه‌ل هه‌ڤالا.
3. هێلانا زاروكی داكو ده‌رئه‌نجامێن
كارێ وی كری هه‌لگریت: بو نمونه ئه‌گه‌ر ئه‌ركێن خو یێن قوتابخانێ بجهنه‌ئینان،
بهێله سوبه‌هی بچیته قوتابخانێ و به‌رده‌م ماموستایێ خو سزایێ ئه‌وێ ره‌فتارێ وه‌رگریت،
(شكاندنا 2 نمره‌یا).
4. هێلان و سلبوون: ئه‌ڤه چه‌كه‌كێ
باشه و پێدڤیه بهێته بكارئینان ب تایبه‌تی هه‌كه په‌یوه‌ندی یا ته دگه‌ل
زاروكی یا باش بیت و تو خوشبڤێی، چونكه دێ وی گه‌له‌ك ئازار ده‌ت و دێ ژ وێ ره‌فتارێ
زڤریته‌ڤه و ئه‌نجام ناده‌ته‌ڤه.
5. نیشاندانا نه‌رازیبوون و بێ
هیڤیبوونێ ژ وی – بهێله هه‌ست بێ هیڤیا ته بكه‌ت ژبه‌ر وێ ره‌فتارا ژ وی هاتییه
په‌یره‌وكرن، و دڤێت بۆ بهێته دیاركرن كا ته چ ژ بۆ دانابوو، پشت راستبه كو وی
راستی و شاشی زانی و ژ یاسایێ گه‌هشت، و بێژه وی كو دێ چ قه‌ومیت هه‌كه هوسا ره‌فتارێ
بكه‌ته‌ڤه.
6. جهه‌كێ دوره‌په‌رێز ژ مال یان
هولێ ته‌رخان بكه: بو نمونه كورسیه‌كێ ل كوژیه‌كێ ژوورێ یان هولێ یان مه‌مه‌رێ
دانێ، و پشت راستبه ژ زاروكی كو دزانیت ب سه‌ده‌مێ ڤی سزایه‌ی و ده‌مه‌كێ دێ ل سه‌ر
وێ كورسیكێ بورینیت.
7. دانانا باجێ ل سه‌ر زاروكی:
صندوقه‌كێ ته‌رخان بكه ده‌ما هه‌ر گووتنه‌كا نه گونجیایی كر (250 یان 500
دیناران) سزا بده و خو ئه‌گه‌ر ته ژی كر تو ژی خو سزا بده و پاره‌ی پاڤێژه د
ناڤ وێ صندوقێ دا، داكو بزانیت و فێر ببیت كو یاسا لسه‌ر وی و ته ژی دهێته
بجهئینان.
ب په‌یڕه‌وكرنا ڤان خالێن لسه‌ری
ئاماژه پێ هاتییه كرن يان چه‌ند خالێن ديتر كو باشتر بن و بهه‌مان رێك بن دور ژ
توند و تيژى و لێدانا زاروكى دێ سه‌میانێن زاروكی سه‌رهه‌لی چه‌وانی یا سه‌ره‌ده‌ریێ
دگه‌ل زاروكی بیت و ماموستا ژی دێ ب ئه‌ركێ خو یێ په‌روه‌ده‌یی رابیت و زاروك ژی
دێ ژ لێدانێ ئازاد و قورتال بیت و ل دوماهیێ دێ خێزانه‌كا به‌خته‌وه‌ر و جڤاكه‌كێ
ساخله‌م و هوشیار و ته‌نا و ئازاد دویر ژ توندیێ ئاڤابیت.
2. بكارئينانا موبايلێ
د ناڤ هه‌ر ماله‌كێ و ژ لایێ هه‌ر
دایك و بابه‌كێ ڤه رۆژانه زاروك ب وى ره‌نگى هاتینه فێركرن كو هه‌رده‌مێ زاروكى
كره گرى و نازداریه‌ك كر دێ دایك و باب موبایلا خو كه‌ته ده‌ستێ زاروكى دا و شاره‌زایه‌كێ
تایبه‌ت د بوارێ زاروكان دا ئه‌و چه‌نده ب كاره‌ساته‌كا مه‌زن نیشان دده‌ت.
سه‌روه‌ر ره‌زیكى شاره‌زایێ د بوارێ
نه‌خوشیێن ده‌رونى دا دبێژيت (( ئه‌و دایك و بابێن هه‌ر گاڤا زاروكێ وان كره گرى
و وان موبایل كره ده‌ستى دا ئه‌و دایك و بابه د خالى نه و چ ده‌ستى دا نینه
ئانكو ئه‌وان دایك و بابان ئه‌و شیانه نینن زاروكێ خو رازى بكه‌ن ده‌مێ دكه‌ته
گرى له‌ورا هه‌ر ئێكسه‌ر موبایلا خو دكه‌ته ده‌ستى دا)) و هه‌روه‌سان گوت (( د
ناڤ جڤاكێ مه یێ نوكه دا گه‌له‌ك زاروك فێر بونه ده‌ما موبایل كه‌فته ده‌ستى دا
ئه‌و ته‌ماشه‌ى هنده مالپه‌رێن دژى ره‌وشتى زاروكينيێ و تشتێن نه‌جوان ته‌ماشه
دكه‌ن و ئه‌ڤ چه‌نده دبیته ئه‌گه‌ر هه‌مو جوانى و سیمایێ زاروكى خراب ب بیت.
شاره‌زایێ تایبه‌ت د بوارێ زاروكان
ئه‌و چه‌نده ژى نه‌ڤه‌شارت (( موبایل د ده‌ستێ زاروكى دا مه‌زنتره كو (چه‌ك) د
ده‌ستێ زاروكى دا چونكه ئه‌گه‌ر چه‌ك بیت ئه‌و نه‌شێت گوله‌كا چه‌كى بكه‌ته به‌ر
چه‌كى و بكار ب ئینیت لێ موبایل جودایه و ئه‌و دشێـت ته‌ماشه‌ى فلمێن شه‌رى و ده‌رونى
بكه‌ت و دیسات ته‌ماشه‌ى فلمێن نه‌جوان دكه‌ت و ئه‌ڤ چه‌نده هه‌مو دبیته ئه‌گه‌ر
داهاتیێ زاروكى خراب ببیت و ئه‌گه‌ر ژى هه‌مو دایك و بابن له‌ورا هیڤیه ئێدى دایك
و باب هه‌ر ده‌مێ زاروكێ وان داخازا موبایلێ كر ئه‌و ب تشته‌كێ دیتر رازى بكه‌ن تا
كو داهاتێ زاروكێ وان فاشل نه‌بیت)).
د گه‌ل هاتنا كه‌ره‌ستێن ئه‌لكترونی،
نها ب میلیونان زاروك و سنێل لسه‌رانسه‌ری جیهانێ، وه‌ك رێڤنگه‌كێ ته‌نیا و غه‌ریب،
ب سه‌عه‌تان د چنه د ناڤ جیهانه‌كا مه‌جازیدا و ژ راستییا ژیانێ دویر كه‌فتینه.
(لاب توپ، ئایپاد، پلێ ستیش) ، بوونه هه‌می دونیایا نه‌وێ نویی و ئه‌ڤ دیارده مه‌ترسیه‌كا
ب هێزه لسه‌ر ساخله‌مییا روحی و فیزیكی یا ڤی نه‌وه‌یی.
3. زاروك و ياريێت ئه‌لكترونى
هه‌ر چه‌ند هنده‌ك تایبه‌تمه‌ند وه‌سا
هزر دكه‌ن كو ئه‌ڤ یاریه دبنه ئه‌گه‌را ئه‌كتیڤ كرن و راهێنانا مێشكی و ئه‌گه‌ره‌كه
بو داهێنانا هزرێن نوویی ، لێ د گه‌ل هندێ دا ئه‌گه‌ر ژ لایێ دایك و بابانڤه ب
دروستی نه‌هێنه كونترولكرن، زیانێن مه‌زن لسه‌ر زاروكی و پاشه‌روژا وی هه‌نه، ژ
وان:
ئه‌و زاروكێن ده‌مه‌كێ زور بو ڤان
یاریان ته‌رخان دكه‌ن، ژ خاندنگه‌هێ ڤه‌دمینن و نه‌شێن ب دروستی ته‌ركیزێ لسه‌ر
خاندنا قوتاخانێ بكه‌ن.
ژ لایێ فیزیكی ڤه دبیته ئه‌گه‌را
، سه‌ر ئێش، استرس، لاوازیا چاڤا، قه‌له‌وی، كێم خه‌وی، كێم خوارن یان گه‌له‌گ
خوارن، پشت ئێشێ.
ژ لایێ سایكولوجیڤه، دبینه ئه‌گه‌را
ژ ناڤ چوونا په‌یوه‌ندییا وان د گه‌ل دایك و باب ، تاكێن دیتر یێن خێزانێ و نه
شاره‌زاییا وان د چاوانه‌تییا هه‌لسو كه‌وتان د ناڤ كومه‌لگه‌هی دا.
مه بڤێت و نه‌ڤێت ئه‌ڤ كه‌ره‌سته
ل بازارێن مه هه‌نه و یێن هاتینه د ناڤ مالێن مه‌دا، یا لسه‌ر دایك و باب ان فه‌ره
كو ب سڤكاتی لسه‌ر ڤی بابه‌تی ده‌رباس نه‌بن و زاروكێن خوه بێخنه لبن چاڤدێریێ و
ئاگادار بن كو روژێ ژ ده‌مژمێره‌كی زێده‌تر (يان ده‌مه‌كێ دياركرى) كار كرن لسه‌ر
ڤان كه‌ره‌ستان، به‌روڤاژى ئه‌ڤ چه‌نده دشیت كاریگه‌ریه‌كا خراب لسه‌ر هه‌می لایه‌نێن
ژیانا زاروكێن وان بكه‌ت.
4. زاروك و شه‌رمينى
شه‌رمينى ئه‌وه كو هه‌ستپێكرن ب ته‌نگاڤى و نه قه‌بويلكرنێ و خو ڤه‌ده‌ركرنێ ل ده‌مێ
روى ب روى بوونا خه‌لكى ب تايبه‌تى بكه‌ى، هندى كو زاروكێن شه‌رمينن ب به‌رده‌وامى
خو دوير دگرن ژ كه‌سانێن دى، و هه‌ست ب نه باوه‌رى ب خو بوونێ دكه‌ن.
بووچوونێن په‌روه‌رده‌يى ل سه‌ر
هندێ د كوكن كو گرنگيا قوناغا زاروكينيێ د ئاڤاكرنا كه‌سايه‌تيا مروڤى دا د پاشه‌روژێ
دا ديار دبيت، ئه‌گه‌ر كو زاروكى هه‌ر ئاريشه‌ك ديت و كارتێكرن لێ كر.
ئه‌ڤ چه‌نده دێ بيته ئه‌گه‌رێ ئه‌نجامێن
نه گرێداى ب نه‌خوشيێ ڤه، به‌روڤاژى ب نه‌رێنى ل سه‌ر تاكى، و ل سه‌ر كومه‌لَگه‌هێ
ژى.
هندى كو ئاريشه‌يا شه‌رمينى يێ يه
ئه‌وا كو چه‌ندين زارووك ژ به‌ر دنالن، پێدڤى يه ل سه‌ر دايك و باب و ب خودانكه‌رێن
وان روى ب روى ب راوه‌ستن و نه هێلن، و زور زاروك د نه‌فسا خو دا د گرتى نه و د
شه‌رمينن و پالپشتى يه كا تمام دده‌نه سه‌ر دايك و بابێن خو و پێڤه دهێنه
گرێدان.
و نزانن كا دێ چاوا روى ب روى ژيانێ
بن ب شێوازه‌ك بتنێ و ئه‌ڤ چه‌نده ئاشكه‌را دبيت ب روهنى ل ده‌مێ گرێدانا وان ب
قوتابخانه‌يێ ڤه.
هنده‌ك خال
ژ بۆ چاره‌سه‌رى يا ئاريشه‌يا شه‌رمينيێ ل ده‌ڤ زارووكان:
1.
دابينكرنا
كه‌ش و هه‌وايه‌كێ ئارام بو زارووكان ل مال، و نه هێلانا وان ل به‌رامبه‌رى هه‌لويستێن
كو كارتێكرنێ ل ده‌روونێ وان بكه‌ن و هه‌ستێن وان و دوو دلى و ترسيانێ و نه
ئێمناهيێ ل ده‌ڤ وان په‌يدا بكه‌ن.
2.
پێدڤى يه
ل سه‌ر دايكێ كو دوو دلى يا خو يا زێده ب ڤه‌شێريت، و ديار نه‌كه‌ت ل به‌رامبه‌رى
زاروكێ خو، كو دێ رێ ده‌ته زارووكى كو پالپشتيێ بده‌ت سه‌ر خو، و روى ب روى بوونا
چه‌ند هه‌لويستان ئه‌وێن روى دده‌ن ب ئارامى و ب باوه‌رى ڤه.
3.
دايك و باب
هه‌ول بده‌ن كو هه‌ڤالێن وان بيننه دمال دا ل ده‌ڤ زاروكى، يان ژى هه‌ڤالينى يا
زارووكێن شه‌رمينوك بكه‌ن، يان سه‌ره‌دانا هه‌ڤالان بكه‌ن، يان نياسان، يان داخازێ
ژ دايك و بابان بكه‌ن، كو ل به‌رامبه‌رى غه‌يرى وان باخڤن، چ ئه‌وێ كو دگه‌ل د
ئاخڤن بچويك بيت يان ژى مه‌زن بيت.
4.
راهێنان
كرن ب زاروكى بو نه‌هێلانا هه‌ستپێكرنێ ب شه‌رمێ.
5.
برنا وى بو
جهێن كو بايێ ئارام و فێنك لێ دهێت، و پشكدارى يا وى د ياريان دا دگه‌ل زارووكان.
6.
هاريكارى
بو ب ده‌ستخستنا ده‌سكه‌فتێن وى ب خو ئه‌گه‌ر د كێم ژى بن.
5. زاروك و گريێن ده‌روونى
گريێن ده‌رووني ل نك مرۆڤى په‌يدا دبن، هه‌ر ژ زارۆكينيا مرۆڤي ژ ئه‌گه‌رێ چه‌ندين فاكته‌را ژ وان:- ده‌مێ
دايباب گه‌له‌گ زارۆيێن خو دترسينن يان نازدار دكه‌ن يان هه‌رده‌م زارۆ هه‌ست ب گونه‌هێ بكه‌ت، ب ڤێ چه‌ندێ زارۆ دێ هه‌ست ب كێماسيێ كه‌ت و گرداريێ كه‌ت وه‌كو كه‌ربێ، ئه‌ڤجا
دێ گه‌له‌ك گرێ ل نك په‌يدا بن، و هه‌ر وه‌سا ژ ئه‌نجامێ نه‌بوونا دلينيێ، يان
ژ به‌ر ئه‌و تشتێ وي دڤێت هه‌بيت ژ خوارنێ يان ڤه‌خوارنێ يان
جلكان، دبيت هنده‌ك خێزان زارۆيێن خو ژ پۆليسا يان
ماموستا ب ترسينن، داكو ته‌نا بيت و داخوازييا نه‌كه‌ت ب ڤێ چه‌ندێ دێ گريێن ده‌رووني ل نك
په‌يدا بن ژ هه‌مى زه‌لامێن پۆليس و هه‌مى ماموستا
هه‌تا كو دزانيت كێماسيه‌كا هه‌يى ژ ده‌وروبه‌را يان د وێنێ خو دا يان په‌يوه‌نديێن جڤاكى دا يان
د ره‌وشا وى يا ساخله‌مي دا يان يا ئابوۆرى.
ديسا دێ هه‌ست ب
كێماسيێ كه‌ت و ئه‌ڤ هه‌سته ژي يا سروشتي يه و دبيت پالده‌ر بيت بۆ چاكسازييا وى بۆ
وان عه‌يبا و كێماسييا قوتابى ده‌مێ دبينيت ئێك ژ وى زيره‌كتره هه‌ول ده‌ت چاڤلێكرنا وى بكه‌ت.
نوشدارێن
بسپورێن ده‌رووني يا زارۆييان دبێژن گرێ ل نك زارۆييان چێ دبيت ل گوره‌ى پێنج
سالێن ده‌سپێكێ ژ ژيێ وان دڤێت دايك شيردانا سروشتى بده‌ته
زارۆيێ خو و ده‌مێ شيردانا سروشتى ژى نه‌بيت دڤێت دايك زارۆيێ خو بدانيته به‌ر سينگێ خو و راكه‌ت دا
زارۆيێ وى دوور بيت ژ گرێيا دبيت تووش بيتێ ژ ئه‌گه‌رێ نه شيردانا سروشتى ده‌مێ
ل به‌ر سينگێ دايكا خو دێ گوهـ ل ده‌نگێ دلێ دايكا خو بيت هه‌كه وه‌سا نه‌بيت دێ
هه‌ست ب زولمێ كه‌ت و دژايه‌تيێ ل سه‌ر مافه‌كى ژ
مافێن وي و دێ مينته ل نك هه‌مى ژيانا
وى. هه‌روه‌ها دايك دڤێت زارۆيێ خو نه‌هێليت بۆ ماوه‌يه‌كێ درێژ ب
تنێ، چونكو دێ هه‌ست ب خه‌موكيێ كه‌ت ل ده‌مێ مه‌زن بيت.
ژ تشتێن گرنگ
توندوتيژيێ ل گه‌ل زارۆيێ خو بكارنه‌ئينن و ل وي نه‌كه‌نه
قێژى، گه‌فا ل زارۆيێن خو نه‌كه‌ن و تڕانا پێ نه‌كه‌ن ب قوتانێ.
دڤێت باب كوڕێ خو ل گه‌ل خو به‌ته سه‌ره‌دانا. و
دايك ژي كچا خو به‌ته بازارى و سه‌ره‌دانا هه‌ڤالێن خو بكه‌ت. كچ
وه‌كو دايكا خو دكه‌ت، لێ پتر حه‌ز ژ بابێ خو دكه‌ت، كوڕ وه‌كو
بابێ خو دكه‌ت، لێ پتر حه‌ز ژ دايكا خو دكه‌ت، نوشدار
شيره‌تا دكه‌ن ده‌ليڤه‌كێ بده‌نه زارۆيێ خو دا كار ب چالاكيێن خو بكه‌ت، ئه‌و
پێدڤي هنده‌ك هه‌ڤالانه و ده‌ركه‌ڤتنێ ل گه‌ل هه‌ڤالێن خو، گريێا
ده‌رووني چێ دبيت ل نك زارۆييان دژيێ د ناڤبه‌را پێنج هه‌تا دوازده سالان
دا، ژ ئه‌گه‌رێ دڤێت كۆمه‌كا هه‌ڤالان ل گه‌ل بيت و ده‌رڤه‌يى خێزانێ
بيت و مالا خو ژي دێ فه‌راموش كه‌ت ژ ئه‌گه‌رێ مانا وى ل سه‌ر
كارى و جێ به جێ كرنا گه‌له‌ك سه‌ركه‌فتنا دڤێت خێزان پێدڤيێن زارۆيێن
خو ژ هه‌ر قووناغه‌كێ ژ قووناغێن وه‌رارا وى دابين
كه‌ت.
ره‌وشا خراب يا رێژه‌كا زور يا
زاروكان ل كوردستانێ و لده‌ڤه‌رێ ب گشتى
ل رۆژهه‌ڵاتا
ناڤين ژبه‌ر ئه‌و كاودانێن بسه‌ر ده‌ڤه‌رێ دا هاتين هه‌تانوكه ڤه‌رێژاوان ماى لسه‌ر
تاكه‌كه‌سان هه‌تا نوكه ل هه‌مى ده‌ڤه‌رێن رۆژهه‌لاتا ناڤين دا وه‌كى پێدڤى
گرينگى ب چه‌وانيا په‌روه‌رده‌كرنا زارۆكان نه‌هاتيه‌دان ، هه‌رێما كۆردستانێ ژى
يا بێ به‌هرنينه دڤێ چه‌ندێ دا.
ژبه‌ركو ئه‌م دئه‌قله‌كێ
گرتى دا دژين ل رۆژهه‌لاتا ناڤين دا هه‌تا نها ئه‌م نه‌شياينه ئه‌ركو مافێن
زارۆكان ژێك ڤاڤێرين و ب جوانترين و باشترين په‌روه‌ردا سه‌رده‌ميانه زارۆكێن خوه
په‌روه‌رده بكه‌ين و لسه‌ر وێ چه‌ندێ فێربكه‌ين كو بزانن مافێ وان چه‌نده و چ ئه‌رك
لسه‌ر ملێ وان هه‌يه.
ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ
دبينين زۆر جاران كه‌س و كارێن مه يان هه‌ر خه‌لكه‌كێ ديتر تۆشى گه‌له‌ك كيشێن
كۆمه‌لايه‌تى دبيت ب ده‌ستێ زارۆكين خوه.
چه‌ند خاله‌كێن نه‌رێنى
ل سه‌ر ره‌وشا زاروكان ل هه‌رێما كوردستانێ:
- ل كوردستانێ ب ده‌هان زاروك كاردكن
ل سه‌ر جاده‌یان و ئه‌م هه‌مى دشێين ب چاڤێ خو ببينين نموونه زاروكه‌كێ بچويك ل
ده‌سپێكا ته‌مه‌نێ خودا ل به‌رده‌رێ چایخانه‌كێ يان ترافيكه‌كێ يان هه‌ر جهه‌كێ
ديتر دناڤا سيك و بازاراندا كار دكن و خیارو سماق و ئاڤێ بفروشن د وێ باوه‌رێ دامه
چ زاروكێن حه‌فت هه‌شت سالى ناهێن ڤى كارى بكه‌ن دا پارا پێ وه‌ربگرن ئه‌گه‌ر ژ ره‌وشه‌كا
خراب نه‌بیت چ ژلايێ دارايى يێ خێزانا وى ڤه بيت يان بارێ ده‌رونى يێ ل سه‌ر
هاتيه په‌روه‌رده‌كرن ئه‌و زاروكه و پرسیار ژ هه‌ر زاروكه‌كێ ژ وان بكه‌ى ژیانه‌كا
تراژیدى یا ل پشت هه‌ى و كى ژ ڤێ به‌رپرسه كو روژانه ژبلى ماندیبون و وه‌ستیانێ
ئه‌ڤ زاروكه دهێنه پاشڤه‌برن و ئێشاندن.
- هێشتا دقوتابخانێن وه‌لاتێ مه دا
توند وتیژى یا هه‌ى و سه‌ره‌راى بریاره‌كا قه‌ده‌غه‌كرى قوتان ژى یا ماى له‌و ب ده‌نگه‌كێ
بلند دێ بێژین هه‌تا كه‌نگى كه‌لتورێ توند وتیژیێ دێ دناف قوتابخانه و سیسته‌مێ
په‌روه‌ردێ دا مینیت و چاره‌سه‌رى دێ چ بیت مانه باشتره ئه‌گه‌ر زاروك و ماموستا
هه‌ڤال بن و ب جوانترین شێوه ژێ وه‌ربگرن دا به‌س بێژین ئاستێ زانستى یێ لاواز و
كێم بوى.
- كا چه‌ند ده‌یكێ رول دپه‌روه‌رده‌كرنا
زاروكى دا هه‌یه هنده بابێ ژى ماف یێ هه‌ى دپه‌روه‌رده كرنه‌كا ساخله‌ما زاروكى
دا خێزانێن مه ژبلى توند و تیژى و قوتان و پاشڤه‌برنێ هێشتا ترس و مافێ نه‌بونا
راده‌ربرینا ئاخفتنێ ب شێوه‌كێ ئاشكرا یا هه‌ى ئه‌گه‌ر چه‌ند پێشڤه‌چوون دپه‌روه‌رده‌كرنا
خێزانێ دا هه‌بیت هند پاشڤه‌مان ژى یا مایى.
- زاروكێن مه ل كوردستانێ گه‌له‌ك
كارێن باش یێن بوهاتینه كرن ژ ئاڤاكرنا قوتابخانا و باخچا لێ نابیت ژ وێ چه‌ندێ ب
ره‌ڤین كو هێشتا ب سه‌دان زاروكان یێن ل گوندان هه‌یى كو روژنامه و گوڤارێن
زاروكان بو ناچن هه‌ر چه‌ند سالان جاره‌كێ خوله‌ك بو ناهێته ڤه‌كرن و جهێن یاریا
بونین و …هتد.
ئه‌گه‌ر ئه‌و درویشمێن كو زاروك
پاشه‌روژن زاروك به‌ره‌بابێن داهاتى نه زاروك سامانێ گه‌ل و ملله‌تانه و زاروكان
مافێن هه‌ى و زاروكان روژێن جیهانى و رێكه‌فتنامێن هه‌ى بكه‌ینه ژیوار دێ تاكه‌كێ
چه‌ند چه‌ند به‌رهه‌م هێنه‌ر و ئافرێنده‌ر ژێ په‌یدا بیت.
ژێده‌ر
1. به‌لاڤوكه‌ك ب ناڤێ (زاروك و
زیانێن یاریێن ئه‌لكترونی), سايتێ (شبكة لالش), 10 چريا ئێكێ 2016.
2. مجيد،
سوسن شاكر،(2008)، مشكلات الاگفال النفسيه، چاپا ئێكێ، عمان.
3. گۆتار ژێر ناڤێ (ئه‌لته‌رناتیڤێن
جودا یێن لێدانێ پێخه‌مه‌ت سزادانێ), سايتێ ئه‌ڤرو, 3-6-2015.
4. ملله‌ت
عسمه‌ت, راپورته‌ك بناڤ و نيشان (ل روژا جیهانیا خودا ب ده‌هان زاروكان ل سه‌ر
جاده‌یان كاردكر), مالپه‌رێ كوردپورتال, 2-6-2013.
5. به‌لاڤوكه‌ك
ب ناڤێ (ب كار ئینانا موبایلێ ده‌ستێ زاروكان دا), سايتێ (شبكة لالش), 10 چريا
ئێكێ 2016.
6. زه‌هران،
حامد عبدالسلام(2005)، الصحه النفسيه، چاپا چوارێ، قاهيرِه.
7. مالپه‌رێ
توپ دهوك, به‌لاڤوكه‌ك ل ژێر ناڤێ (زارۆيێن خۆ ژ گريێن ده‌رووني بپارێزن).
پەروەرردەکرنا زار کان و چەوانیا سەرەەدەریکرنێ دگەل هندەک دیاردەیان
شەرمینی
دوو دلی
به روه رده كرنا زاروكان
بةروةدةكرنا زارووكان
